Tarih kaynakları Türkler’in Anadolu’ya M.Ö. 2000 yılından itibaren gelerek yerleştiklerini kaydetmektedir. M.F. KIRZIOĞLU bazı Oğuz boylarının  M.S. 4. ve 5. yüzyıllarda  da  Anadolu’ya gelerek bu topraklarda hakimiyet kurduklarını, Harput’u da başkent yaptıklarını Dede Korkut Destanlarına dayalı olarak ifade etmektedir. Bu durumda Harput’ta Türk varlığının çok eskilere dayandığını söyleyebiliriz.

Ancak gerçek  ve sürekli anlamda  Türk hakimiyeti ve bu bölgede yoğun Türk nüfusu 1071 Malazgirt zaferinden sonra  başlar. Sırası ile Çubuk-Türkmen Beyliği (1085-1113) merkezi Harput olmak üzere varlığını sürdürür. Daha sonra Harput Oğuzlar’ın Kayı boyundan gelen Artukoğulları’nın eline geçer. Hükümdar  Belek Gazi kısa süre içerisinde Harput’tan Halep’e kadar uzanan topraklar üzerinde büyük bir devlet kurar. 1234 yılına kadar devam eden bu devletin de başkenti Harput’tur. Moğol istilasını takip eden bir dönemden sonra  Harput, sırasıyla Dulkadiroğluları’nın ve Akkoyunlular’ın  idaresinde kalmıştır. Harput’un Osmanlı yönetimine katılması Yavuz Sultan Selim’in  Çaldıran seferi dönüşünden sonra gerçekleşir. (1515)

Malazgirt Zaferi’ni takip eden yıllarda  Harput  ve çevresine çeşitli Türk boyları gelip yerleşmişlerdir. Bu yerleşim Moğol istilası esnasında artmıştır. Tarihi belgelerden anlaşıldığına göre Harput ve çevresine Alpagut, Bayındır, Çepni, Kıbır, Avşar, Kayı, Salur, Arapgirli boyları yerleşmiştir. Ayrıca Anadolu’daki karışıklıklardan etkilenen ve İç Anadolu’da yaşayan bazı Türk boyları da  bu bölgeyi yurt edinmişlerdir.

Harput ağzının bu Türk boylarından hangisine ait olduğu veya hangi boyun Harput ağzında daha baskın olduğunu söylemek oldukça güçtür. Ancak zaman içerisinde bu boyların konuştukları Türkçe karışmış, kaynaşmış ve sonuçta Harput ağzı ortaya çıkmıştır.

Türkü, mani, hoyrat, atasözü, masal, halk deyişleri, deyim, ninni gibi sözlü edebiyat ürünleri ile günümüze ulaşan Harput ağzı, hala canlı bir biçimde gerek merkez ve merkeze bağlı köylerde gerekse Ağın, Keban, Maden, Sivrice, Pertek, Çemişgezek, Hozat, Kemaliye, Arapgir yörelerinde çok az farklılıkla kullanılmaktadır. Ancak eğitim ve öğretimin yaygınlaşması, teknik alandaki gelişmeler, modern hayatın gerektirdiği pek çok yeni araç ve gereci ifade eden kelimeler ve kavramların dile yerleşmesi, hayat tarzındaki değişiklikler , duygu ve düşüncelerde meydana gelen farklılıklar dili de etkilemiş ve Harput ağzı konuşmalar, yazılı anlatımlar yavaş yavaş azalmıştır.

Kendilerini rahmetle ve şükranla andığımız İshak Sunguroğlu yazdığı Harput Yollarında adlı eseriyle, Fikret Memİşoğlu’nun yazdığı Harput Ahengi, Harput Halk bilgileri eserleri Harput kültürünü ve ağzını günümüze taşımışlardır. Günümüzde de bu alanda çalışmalar sürdürülmektedir. Yard. Doç. Dr. Zülfü Güler’in yazmış olduğu “Harput Ağzı” bu alanda titiz bir çalışmanın ürünüdür. Fatih Güngör KIsaparmak’ın  “Dil ve Folklor Açısından Harput Ağzı” Mehmet Topal’ın “Elazığca”, Ahmet Tunç’un “Konuşan Harput”, Doç. Dr. Ahmet Buran’ın “makaleler” adlı eserleri de Harput ağzı hakkında kaynak kitaplardır.

Mahalli Sözcük Örnekleri

Deyimler-Tabirlerden Örnekler

Aç gezip guyruğu tik gezmek: Kimseye minnet etmemek

Ağzı acıh ayran delisi: Aklı başında olmayan aptal

Ali gıran baş kesen: Kabadayı

Aşuh atmak: Kumar oynarcasına bir işe girişmek

Bahar mayısı gibi sıvaşmak: Yakasını bırakmamak

Bal eski petekte: Tecrübe önemlidir

Beli burhu gırılmak: Çok yorulmak

Ci deyip gaşmah: Ziyaret edilen yerde çok kısa kalmak

Cin çali, çingen oyni: Bir kalabalıkta kimin ne yaptığı belli değil

Daha ne nenni ne ciş: Henüz daha ortada hiç bir şey yok

Durup durup duz kavurmah: Aynı şeyleri tekrar etmek

Enükken gulagını mı kesmişim: Onu yeterince tanımıyorum

Eşşeğin böyüğü ahurda: İşin önemli bölümü geride

Fıstik atıp gezmek: Yiyip içip eğlenmek, keyfi yerinde olmak

Gaşına gaşına gahtı ocah başına: Layık olmadığı yere yükseldi

Gıçı gırıh it gibi dolaşmah: Bir işe yaramamak

Gursağı geniş: Hakaret ve rezalete ses çıkarmayan

Hıriğini sürütmek: Peşinden başka misafirleri de getirmek

İki lafın belini gırah: Sohbet etmek

İt otarmah: Boş boş gezmek

Kimin zibilini dağıdidin: Neredeydin, niçin geciktin

Kortikoğlu işi: Baştan savma yapılan iş

Medine fukarası gibi yalvarmah: El ayak öperek bir şeyi istemek

Nerde dıngıltı orda buluntu: Her eğlenceye koşan

Osuruğu tırısmana çıhmah: korku ile kaçışmak

Ögüne demir atmah: Çok az ziyaret edenler için söylenir

Pipirim mi yedin: Çok güçsüzsün

Poçiğinden gögermek: Gençliğe özenmek (Yaşlılar için söylenir)

Sevindirik olmah: Çok sevinmek

Tene tene olmah: Çalım satmak

Toprah basan: Yazıklar olsun

Üreğine tökmek: Çok üzülmek

Üstüne gök gürlememiş: Kaba ve görgüsüz davranmak

Ya sırtı ya partı: Ne olacaksa olsun

Yel gelecek delügü bilmek: Çıkarını gözetmek

Dua ve Beddualar

Dualar:

Beddualar (Garışlar)